پس از مرگ فرود و شکستهای پی در پی سپاه ایران از سپاه توران که در پایان منجر به محاصره ی ایرانیان در کوه هماون گردید، ناچار شدند رستم را به یاری در میدان نبرد فرابخوانند. با ورود رستم به میدان نبرد و گفته های امیدوار کننده ی او با نیروهای خودی و حرکتهای روانی او با اشکبوس و کاموس و چنگش، در نبردهای تن به تن، نوار پیروزیهای تورانیان در دامان کوه هماون پاره شد و سرآغاز پیروزیهایی برای ایرانیان گردید و پایانش شکست و نابودی دشمن بود که منجر به کشته شدن افراسیاب فرمانروای مقتدر توران زمین گردید .

 

دلبری كه بد نام او اشكبوس                            همی بر خروشید بر سان كوس

 معنی : نام پهلوان تورانی اشكبوس بود او می خروشید و هماورد می طلبید

بیامد كه جوید ز ایران نبرد                         سر هم نبرد اندر آرد به گرد

معنی : آمد كه از بین لشكریان ایران حریفی پیدا كند و با حریف خود بجنگد و او را شكست دهد .

بشد تیز رهّام با خود و گبر                          همی گرد رزم اندر آور به ابر

معنی : رهّام با كلاه خود و لباس جنگ ( مسلّح ) خیلی سریع به میدان جنگ آمد و جنگ سختی بین آن دو درگرفت

برآویخت رهّام با اشكبوس                     برآمد ز هر دو سپه بوق و كوس

معنی : رهّام با اشكبوس گلاویز شد و هر دو سپاه برای ایجاد هیجان در جنگ ، بوق و كوس نواختند .

به گرز گران دست برد اشكبوس                    زمین آهنین شد سپهر آبنوس

معنی : اشكبوس با گرز سنگین خود جنگ را آغاز كرد ، زمین برای تحمّل ضربه‌های گرز او مثل آهن شد و آسمان پر از گرد و غبار شد .

برآهیخت رهّام گرز گران                  غمی شد ز پیكار دست سران

معنی : رهّام گرز سنگینش را برداشت ، دست دو پهلوان از جنگ با گرز خسته شد .   

چو رهّام گشت از كشانی ستوه            بپیچید زد روی و شد سوی كوه

معنی : وقتی که رهّام از دست اشكبوس خسته شد ، روی از اشکبوس برگرداند و به سمت كوه رفت.

ز قلب سپاه اندر آشفت طوس                      بزد اسب كاید بر اشكبوس

معنی : طوس فرمانده سپاه که در  مركز سپاه بود، عصبانی شد و اسبش را حرکت داد كه به سمت اشكبوس بیاید .

تهمتن برآشفت و با طوس گفت                   كه رهّام را جام باده ست جفت

تهمتن : لقب رستم ( به معنای درشت اندام و قوی هیكل )        

معنی : رستم عصبانی شد و به طوس گفت كه رهّام اهل بزم و شرابخواری است و اهل جنگیدن نیست .

تو قلب سپه را به آیین بدار                         من اكنون پیاده كنم كارزار

معنی : تو مركز سپاه را طبق رسم  ( منظم ) نگه دار، من الان پیاده به جنگ می‌روم .

كمان به زه را به بازو فكند                                به بند كمر بر ، بزد تیر چند

معنی : رستم كمان آماده به تیراندازی‌اش را به بازو افكند و به كمربندش هم چند تیر زد .

خروشید كای مرد رزم آزمای                        هماوردت آمد  مشو باز جای

معنی : فریاد زد كه ای مرد جنگجو حریف تو آمد ، از میدان فرار مكن .

كشانی بخندید و خیره بماند                 عنان را گران كرد و او را بخواند

معنی : اشكبوس كشانی خندید و تعجّب زده شد ، افسار اسب را كشید و ایستاد و او را صدا كرد .

بدو گفت خندان كه نام تو چیست                    تن بی سرت را كه خواهد گریست؟

معنی : به او گفت كه تو از كدام خاندان و تبار هستی ؟ بعد از این كه مُردی چه كسی برایت عزاداری می كند ؟ ( منظور : حتماً می میری )

تهمتن چنین داد پاسخ كه نام                   چه پرسی كزین پس نبینی تو كام

معنی : رستم این گونه پاسخ داد كه چرا نام مرا می‌پرسی ( نپرس ) كه از این به بعد تو به آرزویت نمی‌رسی وبه دست من کشته می شوی.

مرا مادرم نام مرگ تو كرد                     زمانه مرا پتک ترک تو كرد

معنی : مادر من نام مرا مرگ تو نهاد ، روزگار مرا وسیله ی مرگ تو قرار داد .

كشانی بود گفت بی بارگی                     به كشتن دهی سر به یكبارگی

معنی : كشانی گفت : بدون اسب ؟همین الان می میری ،  بدون اسب آمده‌ای ؟ اكنون سرت را به باد می ‌دهی .

تهمتن چنین داد پاسخ بدوی                كه ای بیهده مرد پرخاشجوی ،

پیاده مرا زان فرستاده طوس              که تا اسب بستانم از اشکبوس

پیاده ندیدی كه جنگ آورد                  سر سركشان زیر سنگ آورد ؟

معنی : رستم این گونه پاسخ داد كه ای مرد بیهوده و پرخاشگر ،پیاده  ندیده به درجنگ که سر یاغیان و یاوگویان را به زیر سنگ آورد

به شهر تو شیر و نهنگ و پلنگ                   سوار اندر آیند هر سه به جنگ ؟

معنی : مگر در شهر تو شیر نهنگ و پلنگ ( جانوران معروف به قدرت ) سواره به جنگ می آیند ؟

هم اكنون تو را ای نبرده سوار                 پیاده بیاموزمت كارزار

معنی : اكنون به جنگ تو می‌آیم ای جنگ جوی سوار بر اسب و پیاده جنگیدن را به تو یاد می دهم .

معنی : توس به این خاطر مرا پیاده‌ فرستاده است تا تو را از اسبت پایین بكشم و سوار بر اسبت شوم .

كشانی پیاده شود ، همچو من                         بدو روی خندان شوند انجمن

مصراع دوم كنایه از تمسخر كردن      

معنی : اشكبوس كوشانی هم مثل من پیاده شود و سپاهیان او را مسخره كنند و به او بخندند .

پیاده به از چون تو پانصد سوار           بدین روز و این گردش كارزار

معنی : در این روز و در این میدان جنگ پیاده ی  مثل من  بهتر از پانصد سوار مثل توست .

كشانی بدو گفت : با تو سیلح                       نبینم همی جز فسوس و مزیح

معنی : اشكبوس كوشانی به او گفت با تو سلاحی به غیر از مسخره كردن و جدّی نبودن چیز دیگری نمی‌بینم .

بدو گفت رستم كه تیر و كمان                    ببین تا هم اكنون سرآری زمان

معنی : رستم به او گفت كافی است كه تیر و كمانم را نگاه كنی تا از ترس بمیری .

چو نازش به اسب گران مایه دید                    كمان را به زه كرد و اندر كشید

معنی : وقتی كه رستم دید تمام فخر او به اسب گران بهایش است كمان را آماده‌ی تیراندازی كرد.

یكی تیز زد بر بر اسب اوی                     كه اسب اندر آمد ز بالا به روی

معنی : تیری به پهلوی اسب او زد و اسب با صورت به  زمین افتاد .

بخندید رستم به آواز گفت                      كه بنشین به پیش گران مایه جفت

معنی : رستم خندید و با صدای بلند گفت  برو نزد اسب گرانقدرت بنشین.

سزد گر بداری سرش در كنار                      زمانی برآسایی از كارزار

معنی : سزاوار است اگر سرش را در آغوش بگیری و زمانی از جنگیدن خلاص شوی .

كمان را به زه كرد زود اشكبوس                       تنی لرز لرزان و رخ سندروس

معنی : اشكبوس زود كمانش را آماده ی پرتاب كرد در حالی تنش مثل بید می‌لرزید و رنگ صورتش از ترس زرد شده بود .

به رستم بر آنگه ببارید تیر                      تهمتن بدو گفت بر خیره خیر ،

همی رنجه داری تن خویش را            دو بازوی و جان بد اندیش را

معنی : بعد از آن شروع كرد رستم را تیرباران كردن رستم به او گفت بیهوده خودت را و دو بازو و جان بد خواهت را خسته می‌كنی .

تهمتن به بند كمر برد چنگ                    گزین كرده یک چوبه تیر خدنگ

معنی : رستم دستش را به سمت كمربندش برد و یک تیرمحکم (كه از جنس چوب خدنگ بود )انتخاب كرد .

یكی تیر الماس پیكان چو آب                  نهاده بر او چار پرّ عقاب

معنی : تیری انتخاب كرد كه نوک آن مثل الماس برنده  ومثل آب درخشان بود و چهار پرّعقاب هم به  انتهای آن وصل بود .

كمان را بمالید رستم به چنگ                        به شست اندر آورده تیر خدنگ

معنی : رستم كمان را در چنگ گرفت و تیر خدنگ را در شست قرار داد . ( شست به انگشتر مانندی از جنس استخوان بود كه در انگشت شست می‌كردند و در وقت كمان داری به زه كمان را با آن می‌گرفتند ) .

ستون کرد چپ را  و خم كرد راست                 خروش از خم چرخ چاچی بخاست

معنی : رستم برای پرتاب تیر  پای چپ را ستون کرد  و تیری که در کمان خم شده بود راست کرد ؛ آن گاه خروش از خم كمان برخاست .

چو سو فارش آمد به پهنای گوش                   ز چرم گوزنان برآمد خروش

معنی : همین كه انتهای کمان به گوش رستم نزدیک شد ، از چرم گوزنان فریادی برخاست ،

چو بوسید پیكان سر انگشت اوی                   گذر كرد بر مهره ی پشت اوی

معنی : وقتی كه نوک تیز تیر با سر انگشت او تماس پیدا كرد ،( تیر را رها کرد ، تیر بر سینه ی اشکبوس خورد ت) واز مهره ی پشت كمر اشكبوس گذر كرد .

بزد تیر بر سینه‌ی اشكبوس                    سپهر آن زمان دست او داد بوس

معنی : تیر را به سینه‌ی اشكبوس زد ، آسمان هم حتّی رستم را مورد تحسین و قدردانی قرار داد .

قضا گفت گیر و قدر گفت ده                      فلک گفت احسنت ملک گفت زه

معنی : سرنوشت به اشكبوس گفت تیر را بگیر و به رستم گفت تیر را بزن .آسمان و ماه رستم را آفرین گفتند و ستایش کردند.

كشانی هم اندر زمان جان بداد                    چنان شد كه گفتی ز مادر نزاد

معنی : اشكبوس همان لحظه جان داد چنان كه گویی از مادر زاییده نشده است ....

 

نظرات شما عزیزان: